Taksi Taşımacılığı ve Kent İçi Ulaşımındaki Rolü!

TAKSİ TAŞIMACILIĞI VE KENT İÇİ ULAŞIMDAKİ ROLÜ!

Taksi taşımacılığının ilk başlangıcına yönelik belgeler 17. yüzyılda Paris ve Londra’da atların çektiği taksi araçlarını göstermektedir. Londra’da 1654 yılında atların çektiği taksi araçlarının hizmet seviyelerinin belirlenmesi amacıyla bir yönetmelik de çıkarılmıştır.

Taksimetre ise 1891’de Alman Wilhelm Bruhn tarafından icat edilmiştir ve Almanca anlamıyla ‘taxemeter’, vergi-ücret ölçen cihaz anlamına gelmektedir. Bugün sıkça kullandığımız ‘taksi’ kelimesi ise taksimetreden gelmektedir (Cooper, 2010).

Petrol ile çalışan taksi araçları 1899’da Paris’te, 1903’te Londra’da, 1907’de ise New York’ta kullanılmaya başlanmıştır. New York taksileri Fransa’dan ithal edilmiştir ve taksiler ilk kez bu dönemde, uzak mesafeden en kolay görülebilen renk oldukları kanaatiyle sarıya boyanmışlardır. 1940’larda taksiler telsiz iletişimi sayesinde kumanda merkezleri ile iletişim kurabilmeye ve yolcularına daha verimli hizmet sunmaya başlamışlardır. 1890’larla birlikte ise bilgisayar destekli taksi takip, yönlendirme ve çağrı merkezleri taksi sistemlerinde kullanılmaya başlanmıştır (Yıldızgöz, 2013).

Kent içi ulaşımda farklı ulaşım modlarının tipolojisini iki temel kritere göre ayrıştırmak mümkündür. İlk kriter, ulaşım modunun yolcu tarafından nasıl kullanıldığıdır; “tek başına bireysel olarak mı, yoksa başkalarıyla birlikte mi?” . İkinci kriter ise; “bu ulaşım moduna erişim hakkının tüm kamuya açık ya da belirli kişi veya gruplara isli” olup olmamasıdır. Bu bağlamda; otobüs, tren, metro, tramvay gibi geleneksel toplu taşımacılık modlarına erişim tüm kamuya açıktır ve yolcu tarafından kullanılırken başka yolcular da bulunabilir. Tam tersi biçimde, özel araçlar sadece kişiye özeldir ve yalnızca kişinin tanıdıkları / izin verdikleri tarafından kullanılabilir. Ancak günümüzde bu kategorinin arasında da birçok ulaşım modu bulunmaktadır. Bu ulaşım modlarına genel olarak ‘kombine ulaşım’ adı verilmektedir. Paylaşımlı ulaşım ise kombine ulaşım modları ile geleneksel toplu taşımacılığın birleşiminden oluşmaktadır.

Taksiler noktadan noktaya yolcu taşımacılığı imkânı sağlayan küçük yolcu araçlarıdır. Tüm kamunun erişimine açıktırlar ve bu özellikleri ile toplu taşımacılığın bir parçası olarak görülebilirler.

Tüm vatandaşların erişimine açık olmakta birlikte genellikle bireysel veya özel grup kullanımları söz konusudur. Bir güzergâh ve sefer çizelgesine bağlı olmaksızın talep bazlı hizmet vermektedirler. Toplu taşımacılığın noktadan noktaya ulaşım imkânı sağlayamaması nedeniyle, toplu taşımacılık ağının bir tamamlayıcısı olarak taksi hizmetleri önem kazanmaktadır. Kent içi çok modlu ulaşımda toplu taşımacılık ağının bir bütün olarak ele alınmasında taksi hizmetlerinin toplu taşımacılık ile entegrasyonu konusunun önemi ön plana çıkmaktadır.

Entegre ve iyi planlanmış taksi hizmetleri toplu taşımacılığa destek olmakta ve son kilometre hizmetleri kapsamında toplu taşımacılığın eksikliklerini tamamlayabilmektedir. Yüksek kapasiteli toplu taşımacılık sistemlerinin genel olarak kent merkezlerinde yoğunlaştığı düşünülürse, talebin yoğun olmadığı kent merkezi dışındaki bölgelerde taksi hizmetlerinin önemi daha da artmaktadır. Taksiler, kente gelen turistlerin ulaşım ihtiyaçlarının karşılanması ve turistlerin şehir ile ilk temas noktalarından biri olması açısından da önemli bir yere sahiptir.

Birçok kentte taksi hizmetleri ile toplu taşımacılık arasında ciddi bir rekabet olduğu ve toplam yolculuklarda taksi hizmetleri payının artmasının toplu taşımacılık modlarının payının azalmasına neden olacağı düşünülmektedir. Ancak

Uluslararası Toplu Taşımacılar Birliği (UITP) tarafından gerçekleştirilen ‘Kentlerde Ulaşım Veri Tabanı’ incelendiğinde farklı kentlerde kişi başına düşen taksi sayısı arttıkça toplu taşımacılık arzının azalmadığı görülmektedir.

Taksiler ulaşım talep yönetimi açısından da önemli bir araç olarak değerlendirilebilirler. Taksi araçlarının kullanımı şoför dışında ortalama 1.5-2 yolcu arasında gerçekleşmektedir ve bu durum yüksek yoğunluklu araç kullanımına doğru yönelmeyi sağlamaktadır (Abbas, 2015).

Taksi araçları, yasal düzenlemelerine bağlı olmakla birlikte genellikle sürücü dışında 3-9 kişilik kapasiteye sahiptir. Taksiler yüksek esneklik ve düşük talebe uyumlu olarak çalışabilmektedirler. Ancak bu durum taksi hizmetinin maliyetini arttırmaktadır. Kent içi ulaşımdaki diğer toplu taşımacılık modları ile taksilerin sistem özellikleri açısından kıyaslanması Tablo 2’de yapılmıştır.

Taksilerin önemli bir diğer özelliği ise hem toplu taşımacılık kullanıcıları tarafından hem de özel araç kullanıcıları tarafından tercih edilebilecek bir ulaşım modu olmasıdır. Toplu taşımacılık kullanıcıları tarafından doğrudan, hızlı ve kapıdan kapıya ulaşım imkanı; özel araç kullanıcıları için benzer hız, esneklik ve park yeri bulma zorunluluğunun ortadan kalkması anlamına gelmektedir.